VAR þetta góð hugmynd?

Árið er 2005, staðurinn Anfield. Í dynjandi hávaða nær Luis Garcia að pota boltanum í markið eftir nokkurra sekúndna leik, þó Gallas nái að hreinsa hann út áður en hann syngur í netinu og hávaðinn margfaldast. 15 árum seinna er Mourinho ennþá fúll yfir þessu, Garcia klæðir sig upp sem draugur á hverri einustu hrekkjavöku og myndböndin eru ekki afgerandi.

2010, HM í Suður Afríka. England – Þýskaland, staðan er 2-1 fyrir þjóðverjum. Frank Lampard lætur vaða innan í D-boganum og boltinn smellur í slánni, niður í jörðina og út úr markinu. Allir sjá að boltinn fór inn fyrir nema tveir menn, dómarinn og aðstoðardómarinn. Þjóðverjar taka öll völd á vellinum í síðari hálfleik og England tapar. Fjölmiðlar, stuðningsmenn og leikmenn spyrja sig: Hvað ef ?

2019, janúar, Etihad völlurinn. Í stöðunni 0-0 er Mané millímetrum frá að skora, en tæknin ályktar að John Stones hafi náð að hreinsa boltann af línunni. City vinna leikinn 2-1. Örfáir eru með samsæriskenningar um að marklínutækni sé ekki svona nákvæm en þeir þagna fljótt eftir leikinn. Enda eru flestir sem hafa hug á að kvarta yfir leiknum fúlir yfir að dómari frá Manchester sendi ekki fyrirliða Menchester liðsins af velli fyrir tæklingu á Salah. Nóg er rifist um það, en til lengri tíma véfengir engin ekki-markið

Það er auðvelt að gleyma hversu algeng rifrildi um hvort boltinn hafi farið yfir línuna voru fyrir nokkrum árum. Það er líka auðvelt að gleyma hversu margir voru mótfallnir marklínutækni á sínum tíma. Stærstu rökin sem ég man eftir voru að hluti af rómantík fótboltans væri að hann væri eins spilaður á Fáskúsfirði og Old Trafford. Sumir gengu svo langt að segja að rifrilidin eftir leiki væru hluti af gleðinni við sportið. Þeir menn sem héldu því fram, hljóta að vera að njóta sín í botn á tímum VAR.

Ég tek þetta dæmi til að sýna að aukin tækni í íþróttum er ekki í eðli sínu slæm. Marklínutækni er líklega sú nýjung sem hefur heppnast hvað best: Nánast ósýnileg, vinnur hratt og hefur fækkað hávaðarifrildum innan vallar sem utan. Við sem vorum hvað spenntust fyrir VAR vorum að vonast eftir að nýja kerfið yrði svipað.

Nú þegar tólf umferðir eru liðnar af ensku úrvalsdeildinni getum við dregið andann djúpt, hugsað aðeins og spurt okkur hvort þessi VAR sé af hinu góða. Ef við komust að því að svo sé ekki, er það framkvæmdin, tæknin sjálf eða eitthvað annað sem er að klikka?

Hver er tilgangur VAR?

Hvort sem það er í fótbolta, handbolta eða öðrum íþróttum þá dáist ég endalaust að mönnum og konum sem nenna að vera dómarar. Þetta er þakkarlaust starf, ef þú vinnur það vel tekur engin eftir þér eða kannski verða bæði lið jafn brjáluð út í þig. Jafnvel í yngri flokkum þarf stundum að hlusta á kex bilaða foreldra öskra á þig. En þetta er bráðnauðsynlegt starf og ekki gera menn þetta fyrir peningana.

Við viljum að leikurinn sé dæmdur hratt og helst fullkomlega. Það er auðvitað ekki mögulegt. Dómari tekur að meðal 245 ákvarðanir í hverjum leik. Engin hefur nokkurn tímann tekið svo margar ákvarðanir og allar eru réttar, en dómarasamtök Englands halda því fram að 5 ákvarðanir séu rangar í hverjum leik. Stór hluti fótboltadómara er auðvitað að ein röng ákvörðun getur hæglega ráðið úrslitum leiks.*

Hugmyndin á bakvið VAR var auðvitað að auðvelda starf dómara. Að fækka röngum dómum, láta leikinn fljóta hraðar og auka samræmi milli ákvarðanna. Það eru tugur myndavéla á stórleikjum sem taka upp hverja sekúndu, hvern svitadropa og hvern einasta söng á leiknum. Ætti ekki að vera hægt að nýta þetta til þess að dæma leikinn betur?

*Þetta er tölfræðin sem dómarasamtök Englands gefur upp.

Hvernig hefur þetta gengið utan Englands og utan fótboltans?

Sambærileg kerfi við VAR hafa verið í notkun utan fótboltans um nokkurt skeið. Rugby byrjaði að prufa sig áfram með sitt kerfi 2001, NHL 1991, NBA 2002. Hvergi gekk þessi nýja tækni snurðulaust fyrir sig, en með fikti og breytingum virðast áhorfendur að mestu hafa sætt sig við þessa nýjung, hún sé orðin hluti af leiknum.

Alls staðar hefur verið það mynstur að við já/nei ákvarðanir (fór pökkurinn inn/var hann búin að skjóta þegar bjallan gall) hefur myndbandsdómgæsla bætt leikinn, menn eru ekki jafn sammála um dóma sem eru túlkunaratriði (var þetta brot/verðskuldar það spjald).

Fyrsta fótboltamótið sem nýtti sér VAR á öllu mótinu var Heimsmeistaramótið 2018. Mótið setti met í fjölda vítaspyrna á einu móti, ekki varð úr að leikir lengdust gífurlega og flestir töldu VAR heppnast vel, svona miðað við fyrsta mót. Helsta gagnrýnin var að það væri verið að refsa og mörgu, svo og að það væri óþarfi fyrir dómarann að fara sjálfur að myndbandsskjánum í sífellu.

Hvað er að klikka?

Ég skora á þig að finna einn fótboltaáhugamann sem er 100% sáttur við framkvæmd VAR í Meistaradeildinni eða ensku deildinni. Á vellinum er það helst að stuðningsmenn hafa ekki hugmynd um hvað er í gangi, heima í stofu spyr maður sig af hverju sumt fer til VAR og sumt ekki. Svo ekki sé talað um að þrátt fyrir VAR virðast dómarar ná að klúðra augljósum ákvörðunum. En eru þær svo augljósar?

Það var tekið meðvituð ákvörðun fyrir tímabilið að VAR myndi bara leiðrétta „augljósar villur“ dómarans. Hins vegar var lítið útskýrt hvað væri augljós villa. Ætti það ekki að vera augljóst? Nei, því miður ekki. VAR hefur klárlega staðið sig best í ákvörðunum sem eru ekki matsatriði. Annað hvort er maðurinn rangstæður eða ekki (nema hann heiti Firmino). Ákvarðanir sem eru matsatriði hafa hins vegar verið út um allt. Þetta á sérstaklega við um handadóma.

Það hjálpar ekki að reglunum um hendi var breytt fyrir tímabilið. Hugmyndin var að nýju reglurnar myndu skýra hvað væri og væri ekki hendi, reynslan hefur verið þveröfug. Nú er alltaf hendi ef það leiðir til marks, en fyrir utan þá er það hendi ef líkaminn er gerður „óeðlilega stærri.“ Já og ekki hendi ef boltinn fer af öðrum leikamanni eða skoppar af eigin líkama. Ekki hendi ef leikmaður er að bera fyrir sig hendur meðan hann dettur, nema líkaminn sé gerðu stærri með því að bera fyrir sig hendurnar. Kýrskýrt að hætti FIFA.

Eftir þriggja mánaða mót var búið að leiðrétta matsdóm með VAR einu sinni. Eru fleiri réttir rangstöðu dómar og einn leiðréttur matsdómur nóg til að leiðrétta ókostina við kerfið?

Hvar liggur vandinn? Eru áhorfendur og þjálfarar hluti af honum?

„Við viljum ekki að VAR mæti og dæmi leikinn upp á nýtt.“ Sagði Mike Riley, yfirdómari ensku Úrvalsdeildarinnar, fyrir tímabilið. Ég held að þarna kjarnist vandamálið við framkvæmd VAR: Að dómarar og aðrir lýti á VAR sem persónu sem er komin til að taka yfir, ekki verkfæri til að nýta sér.

Maður sér þetta víða, fólk talar um VAR sem manneskju, ægilegt yfirvald sem er að skemma leikinn í stað manns að horfa á sjónvarpsskjá. Gæti verið að dómarar séu svo staðráðnir að vera ekki leiðréttir af einhverju tölvukerfi að þeir þora ekki að nýta sér það? Að þeir skammist sín svo mikið fyrir að gera mistök að þeir þori ekki að viðurkenna þau?

Margir leikmenn í ensku úrvalsdeildinni þéna meira á viku en dómarar á ári. Með hverju ári aukast kröfurnar á þá. Leikurinn verður sífellt hraðari, leikmenn taka fleiri spretti í hverjum leik og eftir því sem peningarnir fara vaxandi verður pressan meiri. Á hverju ári fjölgar fjölmiðlum sem fjalla um leikinn og það eru alltaf þjálfarar, leikmenn og spekúlantar tilbúnir að drulla yfir frammistöðuna. Það er kannski ekki furða að maður upplifi dómarastéttina í vörn gagnvart gagnrýni og breytingum.

Hefurðu einhvern tímann unnið vinnu, þar sem þú þarft að standa milli tveggja öskrandi manna og hvert sinn sem þú tekur ákvörðun byrjar annar þeirra að hrauna yfir þig? Hvað þá verið í starfi þar sem í hvert sinn sem þú vinnu vinnuna þína koma menn hlaupandi til að útskýra hvað þú átt að gera og hvað gerðist? Þannig er að vera annars vegar fjórði dómari og hins vegar aðaldómari í efstu deildinni. Þetta byrjar í yngri flokkunum, í fótbolta er einfaldlega ekki borin mikil virðing fyrir dómurum. Er það furða að þeir séu meðvitað eða ómeðvitað hræddir við að gera mistök? Að dómara samtökin séu í vörn gagnvart hlutum eins og VAR?

(Ef einhver vill draga í efa þessa lýsingu á starfsumhverfi dómar: Ég sendi hana á einstakling sem hefur dæmt slatta á Íslandi og spurði hvort hún væri nákvæm. Svar hans var eftirfarandi: já, nema vantar svívirðingar, hótanir um líkamsmeiðaingar/að konunni/systur manns verði nauðgað af áhorfendum, svívirtur eftir leik, hótað líkamsmeiðingum þegar þú mætir leikmönnum á B5.)

Ég er ekki að segja að dómarar eigi að vera hafnir yfir gagnrýni. En það þarf að fara að skoða hvernig sú gagnrýni fer fram. Það er fáránlegt að í hvert sinn sem dómari blási komi hálft lið og rífist við hann. Það er absúrd að fjölmiðlar reyni sitt allra besta til að gera fyrirsögn úr öllum mistökum. Það er stórfurðulegt að fjórði þurfi að sitja undir reiðipistlum frá þjálfurum heilu og hálfu leikina (Klopp á svo sannarlega skilið gagnrýni fyrir þetta). Asnalegast af öllu er að þegar við sjáum okkar eigin lið hegða sér svona, þá erum við ánægð með það, með að leikmenn „séu að sýna ástríðu og berjast fyrir sitt lið.“

Þessi menning er auðvitað engum einum að kenna. Sem þýðir því miður að enginn einn getur lagað þetta. Ef dómgæsla á að batna þarf menningin í kringum fótboltann að batna. Dómurum verður að hætta að líða eins og þeir séu óvinir leikmanna og þjálfara, hvað þá stuðningsmanna. Þetta þarf að koma frá báðum áttum. Bæði þurfa félög sem sinna grasrótastarfi að leggja meiri metnað í þjálfun og utanumhald við dómara og svo þurfa þjálfarar og leikmenn á hæsta stigi að vera fyrirmyndir.

Hvað kemur þetta VAR við og hvað er næst.

Við erum flest sammála um VAR er ekki að virka eins og það hefur verið framkvæmt hingað til. Sú litla bót sem hefur orðið á dómgæslu er ekki nóg til að réttlæta tafirnar á leiknum, ósamræmið milli leikja og óvissuna fyrir áhorfendur á vellinum. En VAR er bara verkfæri. Ég held að hin svakalega reiði sem við erum búin að fylgjast með síðustu vikur sé að miklu leiti reiði yfir dómgæslu almennt, VAR er bara heppilegt skotmark.

Með auknum gæðum og hraða í fótbolta þurfa dómarar að bæta sig. Það voru mistök hjá dómurum að berjast gegn innleiðingu kerfisins, þeir hefðu átt að vera þeir sem mótuðu notkun kerfisins. Það voru líka mistök að prufukeyra kerfið ekki meira áður en það var notað á stærstu sviðunum. Við erum líklega að fylgjast með byrjendamistökum núna. En VAR er komið til að vera, sem betur fer. Ég vona bara að reynslan þessa mánuðina skemmi ekki viðhorfið til tækninnar varanlega. Ég myndi óska þess að VAR muni hægt og rólega leiða til þess að með betri dómgæslu muni skapast jákvæður hringur, þar sem viðhorf til dómara batnar hægt og rólega og það hjálpi til með að bæta dómgæsluna. En það er líklega óskhyggja.